Niektóre choroby czy przyjmowane leki wywierają niekorzystny wpływ na powstawanie pęcherzyków, owulację czy środowisko pochwy, prowadząc do zmniejszenia szans na ciążę. Inne schorzenia, głównie ginekologiczne -mogą być bezpośrednią przyczyną niepłodności. Ich odpowiednie rozpoznanie i właściwy dobór leczenia są często konieczne przed rozpoczęciem starań o ciążę.
W tym artykule omówiliśmy wiele schorzeń i czynników, które mogą mieć wpływ na Twoją zdolność zajścia w ciążę. Od niedrożności jajowodów i torbieli jajnika po endometriozę i zaburzenia hormonalne, każde z tych schorzeń może stanowić wyzwanie w drodze do macierzyństwa.
Nieprawidłowa Cytologia i Zabiegi na Szyjce Macicy.
Cytologia szyjki macicy jest badaniem, które każda kobieta powinna wykonywać regularnie. Pozwala ona na wczesne wykrycie potencjalnie groźnych chorób, w tym raka szyjki macicy. Zgodnie z zaleceniami Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego, badania cytologiczne u zdrowych kobiet powinny być wykonywane co trzy lata. Pierwsze należy zrobić w 25. roku życia lub trzy lata od rozpoczęcia aktywności płciowej: Częstsze badania zaleca się, gdy wyniki były nieprawidłowe.
Badanie cytologiczne polega na założeniu do pochwy wziernika (rozchylającego ścianki pochwy, co pozwala na zobaczenie szyjki macicy) i przetarcia szyjki macicy specjalną miękką szczoteczką. Czasem – na przykład z powodu stanu zapalnego pochwy cytologia jest trudna do oceny i trzeba ją powtórzyć. Jeżeli cytologia jest nieprawidłowa lekarz może zalecić dalsze badania – takie jak kolposkopia czy usunięcie nadżerki. Kolposkopia polega na ocenie szyjki pod powiększeniem (mikroskopu lub specjalnej kamery zamontowanej na wysięgniku przy fotelu ginekologicznym). Usunięcie nadżerki przy nieprawidłowej cytologii wykonuje się w szpitalu, zwykle wystarczy do tego 1-2-dniowy pobyt i krótki zabieg w znieczuleniu ogólnym (skrót nazwy takiego zabiegu to LEEP). Szczegółowy zakres zabiegu ustala się na podstawie wyglądu nadżerki i badań dodatkowych. Jeżeli wynik badania wycinka usunie tego z szyjki jest prawidłowy, starania o ciążę można zaczynać 3-4 miesiące po zabiegu.
Suchość pochwy.
Zawsze jest niepokojącym objawem. Nie chodzi tu o jej zbyt mate nawilżenie podczas stosunku, ale o ból i dyskomfort w pochwie na co dzień. Może wystąpić u kobiet przyjmujących niskodawkowe tabletki antykoncepcyjne. W takim wypadku trzeba porozmawiać ze swoim ginekologiem i spróbować dobrać inne tabletki (o większej zawartości estradiolu).
Suchość może mieć także związek z tzw. atrofią pochwy – czyli osłabieniem ścianek pochwy związanym ze zmianami hormonalnymi. Zwykle towarzyszy to objawom zaburzenia miesiączkowania lub przedwczesnego braku miesiączki. Schorzenie to leczy się kremami z estriolem, które powinny być zalecone przez ginekologa.
Jeżeli myśli się o ciąży, w wypadku wystąpienia suchości pochwy wraz ze zmniejszoną obfitością miesiączek, należy bezwzględnie sprawdzić rezerwę jajnikową
Przebyta ciąża pozamaciczna (ekotopowa).
Do ciąży pozamacicznej dochodzi wtedy, gdy zarodek zagnieżdża się poza macicą (najczęściej w jajowodzie). Początkowo zarodek rośnie, rozpychając otaczające go tkanki. Przy ciąży jajowodowej może nastąpić nagłe pęknięcie jajowodu, które skutkuje krwawieniem wewnętrznym. Objawia się to nasilonym bólem brzucha (często nagłym) i uczuciem osłabienia (częste są, omdlenia). Jest to sytuacja bezpośredniego zagrożenia życia, wymagająca natychmiastowej hospitalizacji. Leczenie pękniętej ciąży jajowodowej jest operacyjne i polega na usunięciu tkanek ciążowych z jajowodu, czasem jego wycięciu. Jeżeli ciążę ekotopową wykryje się wcześniej (zanim piknie jajowód i dojdzie do krwawienia), można próbować leczenia farmakologicznego, jednak również wtedy konieczny jest pobyt w szpitalu.
Jeżeli w wyniku ciąży pozamacicznej doszło do uszkodzenia jajowodu lub konieczne było jego usunięcie, zajście w ciążę nadal jest możliwe, jeśli drugi jajowód jest prawidłowy. Szanse na to mogą być jednak mniejsze. Jeżeli pozostały jajowód jest niedrożny, jedyną możliwością zajścia w ciążę pozostaje leczenie in vitro (IVF). Operacje ,naprawiające” jajowody są mało skuteczne (szansa na ciążę po operacyjnym odtworzeniu jajowodu to około 5%) i nie są realną alternatywą dla IVF.
Niedrożność jednego jajowodu.
Po stwierdzeniu niedrożności jednego z jajowodów postępowanie zależy od indywidualnej sytuacji pary. Jeżeli kobieta ma mniej niż 35 lat i występują u niej prawidłowe owulacje, można wykonać kilka cykli z inseminacją domaciczną – IUI. Jeżeli nawet pęcherzyk rośnie w jajniku przeciwległym do zdrowego jajowodu, nadal jest możliwe uzyskanie ciąży, chociaż szansa na to jest mniejsza. Jeżeli jednak istnieją inne czynniki ryzyka niepłodności lub problem dotyczy kobiet starszych niż 35 lat, wówczas zwykle podejmowana jest decyzja o rozpoczęciu leczenia in vitro (IVF).
Mięśniaki macicy.
Są to łagodne zmiany macicy, zbudowane z mięśni gładkich – takich samych, które formują samą macicę, jednak w przypadku mięśniaków dochodzi do ich nieprawidłowego wzrostu i formowania guzka”. Mięśniaki mogą być położone wewnątrz macicy – pod endometrium (tkanką wyścielającą, macicę od wewnątrz). Wówczas są one przyczyną obfitych miesiączek i trudności z zajściem w ciążę. Mięśniaki mogą występować także wewnątrz ścianek macicy (tzw. mięśniaki śródścienne) lub wystawać na zewnątrz macicy (tzw. mięśniaki podsurowicówkowe lub uszypułowane).
Postępowanie w przypadku pojawienia się mięśniaków zależy od ich lokalizacji i wielkości. Jak dotąd nie ma skutecznego sposobu leczenia farmakologicznego. Leczenie operacyjne polega na usunięciu mięśniaka – klasycznej operacji, laparoskopii lub histeroskopii. Jeżeli są one mate i nie leżą w bezpośrednim kontakcie z wyściółką macicy, wówczas nie powinny przeszkadzać w zachodzeniu w ciążę ani w jej donoszeniu. Duże mięśniaki, powiększające się szybko lub dające objawy bólowe czy obfite krwawienia po winny być leczone bez zbędnego opóźnienia.
Jeden jajnik.
Jeżeli z jakiegokolwiek powodu doszło do usunięcia jednego z jajników, a miesiączki są regularne, masz objawy świadczące o owulacji – Twoja płodność nie powinna być upośledzona (dotyczy to Pań młodszych niż 35 lat). Fakt posiadania jednego jajnika powinien być wzięty pod uwagę przy ocenie jego funkcji. Poziomy hormonu FSH są wówczas nieco większe (a hormonu AMH mniejsze) niż u kobiet mających oba jajniki.
Brak jajnika może być również wrodzony – przy podejrzeniach tego typu należy wykonać badanie USG układu moczowego. Brak jajnika może współistnieć z wrodzonym brakiem jajowodu i niewykształceniem się jednej nerki. Szczegółowe badanie USG, ginekologiczne lub laparoskopia powinny wyjaśnić sytuację anatomiczną i jej ewentualny wpływ na możliwość uzyskania ciąży.
Zapalenie przydatków (jajników i jajowodów).
„Przydatki” to łączne określenie jajników i jajowodów. Ich stan zapalny objawia się nasiloną bolesnością w dole brzucha, upławami o nie przyjemnym zapachu i gorączką. Stosunki płciowe, badania USG i badanie ginekologiczne są bardzo bolesne. Jest to choroba wymagająca natychmiastowego leczenia antybiotykami, które trwa dwa tygodnie.
Zapalenie przydatków może uszkodzić jajowody i spowodować ich niedrożność. Kobiety, które przechodziły w przeszłości zapalenie przydatków i mają kłopoty z zajściem w ciążę, powinny wykonać badanie na drożność jajowodów (badanie HyCoSy lub HSG)
Wodniak jajowodów (hydrosalpinx lub sactosalpinx)
Jajowód, którego końcowa część jest zarośnięta w wyniku np. zakażenia, nadal zdolny jest do produkcji śluzu, co prowadzi do jego rozdęcia. Z czasem dochodzi do jego nieodwracalnego uszkodzenia. Płyn zbierający się w jajowodzie może przedostawać się do macicy i poprzez wywoływanie stanu zapalnego, pogarsza środowisko wewnątrz. Skutkuje to upośledzeniem implantacji zarodków.
Jeżeli w badaniu USG stwierdzono obecność wodniaka jajowodu, to powinien on zostać usunięty przed rozpoczęciem leczenia niepłodności poprzez usunięcie jajowodu lub założenie klipsa, który uniemożliwi wpływanie płynu z jajowodu do macicy.
Policystyczne jajniki i zespół policystyczności jajników (PCOS)
„Policystyczne” czy inaczej, wielotorbielowate jajniki jest to najczęściej opis ultrasonograficzny jajnika z dużą ilością pęcherzyków. Jeżeli nieobecne są jakiekolwiek niepokojące objawy, kobieta ma prawidłowe owulacje oraz regularne cykle nie jest to patologią i nie wymaga leczenia. Taka sytuacja występuje nawet u 1/5 kobiet.
Inną sytuacją jest tzw. zespół policystycznych jajników (PCOS – Polycystic Ovary Syndrome), który jest najczęstszą przyczyną zaburzeń miesiączkowania i kłopotów z zajściem w ciążę, i który wymaga leczenia.
Zespól ten (inna, mniej powszechnie używana nazwa to zespół Stein-Leventhala) rozpoznaje się na podstawie stwierdzenia policystycznych jajników w USG, braku owulacji lub zwiększonego poziomu hormonów męskich (dwa z trzech kryteriów powinny być spełnione). Jest on przyczyną niemożności zajścia w ciążę, predysponuje również do nieprawidłowych, nasilonych krwawień miesięcznych. Pacjentki z PCOS często mają nieregularne miesiączki lub ich brak, częściej też cierpią na otyłość i zaburzenia poziomu cukru kobiet starających się o ciąże stosuje się zwykle leki stymulujące jajeczkowanie (Clostilbegyt lub zastrzyki typu Gonal F lub Puergon). Udowodniono, że jest to choroba determinowana genetycznie. Wywołanie PCOS poprzez, używanie tabletek antykoncepcyjnych nie jest možliwe, jednak kobiety z tym zespołem przyjmujące antykoncepcję hormonalną będą miały regularne krwawienia, co maskuje objawy choroby.
Endometrioza.
To obecność komórek wyściółki macicy (endometrium) poza macicą. W czasie miesiączki miejsca pozamaciczne z endometriozą również krwawią. Endometrioza najczęściej objawia się bólami brzucha lub pleców. Inne objawy zależą od lokalizacji komórek endometrium (mogą one być na przykład w jelicie – powodując bóle przy załatwianiu się). Jeżeli są w jajniku -. wówczas krew uwolniona ze złuszczających się tkanek będzie tworzyć tzw. torbiele endometrialne (zwane też torbielami czekoladowymi). Jeżeli natomiast komórki endometrium będą w macicy, ale poza jej wyściółką – na przykład w ścianie – wówczas objawami będą bóle w czasie miesiączek i powiększanie się macicy.
Podczas ciąży i karmienia piersią wszelkie objawy endometriozy znacznie się zmniejszają, mogą nawet zupełnie ustąpić. Leczenie in vitro zalecane jest u kobiet ze średnio nasiloną i znaczą endometriozą. Torbiele endometrialne mające średnicę większą niż pięć centymetrów powinny być usuwane, zwykle laparoskopowo. Leczenie niepłodności można rozpocząć pomimo obecności torbieli endometrialnych, o ile są one stosunkowo małej wielkości.
Torbiel dermoidalna (teratoma).
To występujący stosunkowo często, łagodny guz jajnika o polskiej niezbyt miłej dla ucha nazwie – ,potworniak”. Ma on charakterystyczny obraz w badaniu USG. Po stwierdzeniu obecności takiego guza powinno rozważyć się jego usunięcie przed przystąpieniem do leczenia niepłodności lub nawet starania się o ciążę. Decyzja ta zależy od objawów, obrazu USG i wielkości torbieli. Starania o ciążę lub leczenie niepłodności mogą być kontynuowane, jeżeli zmiany te są niewielkich rozmiarów (mają średnicę mniejszą niż około pięć centymetrów) i nie nasuwają podejrzeń innych, potencjalnie niebezpiecznych guzów jajnika.
Torbiel prosta jajnika.
To cienkościenna torbiel wypełniona płynem, najczęściej powstająca z niepękniętego w czasie owulacji pęcherzyka jajnikowego. Może produkować hormony i zaburzać cykl miesiączkowy. Po stwierdzeniu torbieli podejmuje się zwykle próbę usunięcia jej lekami. Zaleca się w tym celu stosowanie preparatów progesteronu lub tabletek antykoncepcyjnych. W przypadku dużych zmian należy poddać się zabiegowi laparoskopowego usunięcia torbieli jajnika. Zabiegi takie odbywają się w szpitalu, w znieczuleniu ogólnym. Pobrany materiał tkankowy (w tym przypadku ściana torbieli) powinien być zbadany przez histopatologa pod mikroskopem. Opróżnienie torbieli igłą (tzw. aspiracyjne opróżnienie torbieli) nie jest zwykle zalecane u kobiet w wieku rozrodczym.
Hiperprolaktynemia (podwyższony poziom prolaktyny).
To nieprawidłowo duży poziom hormonu prolaktyny, wytwarzanej w przysadce mózgowej. Może być przyczyną nieregularnych miesiączek i braku owulacji. Prolaktyna powinna zostać sprawdzona u kobiet z niedoczynnością tarczycy, gdyż jej zwiększenie często towarzyszy tej właśnie chorobie. Jest to hormon stresu i jego poziom może zwiększać się przy zmęczeniu czy zdenerwowaniu, stąd wyniki często mogą być sztucznie zawyżone. O ile miesiączki występują regularnie i cykle są owulacyjne, niewielkie zwiększenie się poziomu prolaktyny zwykle nie wymaga leczenia. Jej podwyższony poziom leczy się lekami typu Bromergon lub Dostinex. Obniżają, one ciśnienie tętnicze, co często jest przyczyną złego samopoczucia, zabronione jest prowadzenie pojazdów.
Test z metoklopramidem.
Nie stosuje się go, gdy poziom prolaktyny jest prawidłowy, a miesiączki są regularne. Test ten ma zastosowanie, jeśli prolaktyna jest podwyższona i nie stwierdza się obecności gruczolaka przysadki mózgowej. Jest on w zasadzie zarezerwowany do szczegółowej oceny funkcji przysadki mózgowej, a stosunkowo mało przydatny do diagnozowania niepłodności. Nie należy go wykonywać gdy nie ma wskazania do leczenia hiperprolaktynemii.
Podwyższony poziom hormonów męskich (ANDROGENÓW, HIPERANDROGENIZM).
Androgeny (hormony męskie) wytwarzane są u kobiet przez jajniki i nadnercza. Ich nadmierna produkcja może występować u kobiet z zespołem policystyczności jajników (PCOS). Innym stanem podwyższonego poziomu androgenów może być schorzenie nazywane przerostem kory nadnerczy. Jeżeli stwierdza się jakiekolwiek z cech hiperandrogenizmu, takie jak trądzik, utratę włosów, nadmierne owłosienie okolic płciowych czy owłosienie , męskie” na twarzy lub klatce piersiowej, należy bezwzględnie skontaktować się z ginekologiem-endokrynologiem celem wykonania podstawowych testów. Należą do nich: badanie USG ginekologiczne oraz badania krwi na poziom hormonów.
Poronienia.
Poronienie definiuje się jako stratę ciąży przed 22 tygodniem jej trwania. Jest to powszechny problem dotykający wiele par. 10 do 15% potwierdzonych ciąż kończy się poronieniem. Wczesne poronienia (do 7-8 tygodnia od ostatniej miesiączki) objawiają się krwawieniem, czasem ze skrzepami. Zazwyczaj macica oczyszcza się samoistnie i nie ma potrzeby jej czyszczenia w szpitalu. Poronienia występujące później wiążą z koniecznością łyżeczkowania macicy.
Szansa na ponowne zajście w ciążę i urodzenie dziecka po przebytym wcześniej poronieniu wynosi ponad 80%. Dwa następujące po sobie poronienia zdarzają się u około 2-3% par. Poronienia nawracające rozpoznaje się po trzech kolejnych poronieniach i dotykają one mniej niż, 1% par. Jeżeli zdarzyły się Wam już dwa poronienia (występujące po sobie) powinniście to przedyskutować ze swoim lekarzem, który przeanalizuje możliwe przyczyny i – w razie potrzeby- zaproponuje odpowiednie postępowanie zmierzające do zmniejszenia ryzyka utraty kolejnej ciąży.
***
Jeśli masz podejrzenia dotyczące swojej płodności lub starasz się o dziecko od dłuższego czasu bezskutecznie, ważne jest, aby skonsultować się z lekarzem. Specjalista leczenia niepłodności może przeprowadzić szczegółową ocenę Twojego stanu zdrowia i dostarczyć Ci niezbędnych informacji i wsparcia.
Nie bój się szukać pomocy. W dzisiejszych czasach istnieje wiele dostępnych opcji leczenia i wsparcia dla osób borykających się z niepłodnością. Niezależnie od tego, czy wymaga to farmakoterapii, zabiegów chirurgicznych, in vitro czy innych metod, nasz doświadczony zespół specjalistó może Ci pomóc w realizacji Twojego marzenia o rodzicielstwie.
Podjęcie decyzji o rozpoczęciu leczenia niepłodności może być trudne, ale ważne jest, abyś czuł/a się pewnie i dobrze poinformowany/a. Skonsultuj się z lekarzem, dowiedz się więcej na temat swojej sytuacji i zbadaj dostępne opcje. Nie poddawaj się. Twoje marzenie o macierzyństwie może się spełnić, a my jesteśmy tutaj, aby Cię wesprzeć na tej drodze.
Jeśli chcesz uzyskać więcej informacji na temat czynników wpływających na płodność i jak sobie z nimi radzić, śledź naszą stronę www i social media (Facebook, Instagram).
Dowiedz się więcej o naszej Klinice i zespole specjalistów, który ją tworzy – link. Zapraszamy! 🙂
***
Treść artykułu na podstawie książki współzałożyciela naszej Kliniki – dr hab. n. med. Piotra Pierzyńskiego – „Zajść w ciążę”
