Trudności z poczęciem dziecka to coraz częstsze wyzwanie, które może wynikać z bardzo różnych przyczyn. Ważne, aby pamiętać, że w diagnostyce niepłodności kluczowe jest kompleksowe podejście partnerskie, obejmujące obie osoby starające się o ciążę.
W tym artykule skupimy się na zagadnieniu męskiej niepłodności i wyjaśnimy, jakie są jej najczęstsze przyczyny, na czym polega diagnostyka oraz kiedy warto wykonać badanie nasienia.
Wiedza pomaga działać – a odpowiednio wcześnie podjęte kroki diagnostyczne zwiększają szanse na osiągnięcie wspólnego celu.
Najczęstsze przyczyny niepłodności u mężczyzn
Męska płodność zależy od wielu mechanizmów, które muszą działać sprawnie i jednocześnie: od powstawania plemników, czyli procesu spermatogenezy, przez ich jakość, aż po prawidłowy transport nasienia. Wystarczy zaburzenie jednego z tych etapów, by naturalne poczęcie stało się trudniejsze – ale nie niemożliwe. Dlatego tak ważne jest dokładne określenie przyczyny. Poniżej opisujemy te, które najczęściej diagnozujemy u pacjentów OVIkliniki.
Uwarunkowania zdrowotne wpływające na płodność
✔ Zaburzenia spermatogenezy
To najczęstsze źródło problemów, czyli nieprawidłowości w produkcji plemników. Mogą obejmować:
- zbyt małą liczbę plemników (oligospermia),
- brak plemników w ejakulacie (azoospermia),
- niską ruchliwość (astenospermia),
- nieprawidłową budowę (teratospermia).
✔ Zaburzenia hormonalne
Hormony odpowiadają za prawidłowe funkcjonowanie jąder i dojrzewanie plemników. Nieprawidłowości w poziomach testosteronu, FSH czy LH mogą obniżać płodność. Warto też wziąć pod uwagę zaburzenia pracy tarczycy czy przysadki mózgowej.
✔ Czynniki genetyczne
W niektórych przypadkach trudności z poczęciem mają swoje źródło w nieprawidłowościach związanych z chromosomami. Najczęstsze przyczyny to mikrodelecje w regionie AZF chromosomu Y, nieprawidłowy kariotyp (np. zespół Klinefeltera), mutacje w genie CFTR lub inne wady wrodzone wpływające na rozwój i funkcję jąder.
✔ Żylaki powrózka nasiennego
Choć często nie dają objawów, mogą zaburzać termoregulację jąder i pogarszać parametry nasienia. W wielu przypadkach to one okazują się przyczyną męskiej niepłodności, która jest możliwa do usunięcia.
✔ Infekcje i stany zapalne
Przebyte zakażenia – zwłaszcza zapalenia jąder, najądrzy czy prostaty – mogą mieć trwały wpływ na jakość nasienia. Często pogorszenie płodności obserwuje się u mężczyzn, którzy w dzieciństwie przeszli świnkę z powikłaniem zapalenia jąder.
✔ Choroby ogólnoustrojowe
Choroby przewlekłe, takie jak cukrzyca, nadciśnienie, choroby tarczycy czy stwardnienie rozsiane, mogą pośrednio wpływać na funkcje rozrodcze. Coraz częściej mówi się też o wpływie otyłości – zarówno na gospodarkę hormonalną, jak i jakość nasienia.
Czynniki środowiskowe i styl życia
Nie zawsze przyczyna niepłodności leży po stronie genetyki czy zaburzeń hormonalnych. Coraz częściej obserwujemy, że na jakość nasienia negatywnie wpływają czynniki środowiskowe oraz codzienne nawyki – niepozorne z pozoru, ale działające długofalowo. Choć niektóre z nich trudno całkowicie wyeliminować, ich świadomość to pierwszy krok do poprawy płodności.
✔ Stres i brak regeneracji
Przewlekły stres – zarówno fizyczny, jak i psychiczny – może zaburzać równowagę hormonalną, wpływać na jakość snu i obniżać libido. Kortyzol, hormon stresu, oddziałuje negatywnie na oś podwzgórze–przysadka–jądra, co w praktyce może skutkować niższym poziomem testosteronu i gorszymi parametrami nasienia. Długotrwałe napięcie nerwowe często wiąże się również z obniżeniem odporności i zaburzeniami metabolicznymi.
✔ Siedzący tryb życia i brak aktywności fizycznej
Niewystarczająca ilość ruchu wpływa na ogólny stan zdrowia, a także na termoregulację jąder. Siedzący tryb życia (zwłaszcza w pracy biurowej, w samochodzie, na kanapie) prowadzi do przegrzewania okolic krocza, co może negatywnie wpływać na produkcję plemników. Dodatkowo brak aktywności zwiększa ryzyko otyłości – kolejnego istotnego czynnika niekorzystnego dla płodności.
✔ Używki – nikotyna, alkohol, sterydy
- Palenie papierosów znacząco obniża ruchliwość i żywotność plemników, wpływa też na jakość materiału genetycznego (DNA plemnika).
- Alkohol spożywany regularnie lub w nadmiarze może prowadzić do zaburzeń hormonalnych, a także uszkodzeń komórek Sertolego i Leydiga, odpowiedzialnych za produkcję plemników i testosteronu.
- Steroidy anaboliczne (stosowane m.in. w celu rozbudowy masy mięśniowej) mogą prowadzić do zaniku jąder i całkowitego zatrzymania spermatogenezy – często w sposób nieodwracalny.
✔ Przegrzewanie jąder
Prawidłowe dojrzewanie plemników wymaga temperatury o około 2–4°C niższej niż temperatura ciała. Dlatego częste korzystanie z sauny, gorących kąpieli, podgrzewanych siedzeń czy noszenie bardzo obcisłej bielizny może niekorzystnie wpływać na płodność. Również trzymanie laptopa na kolanach przez dłuższy czas sprzyja lokalnemu przegrzaniu.
✔ Kontakt z toksynami i substancjami chemicznymi
Niektóre męskie czynniki środowiskowe związane są z wykonywanym zawodem lub warunkami życia. Przewlekły kontakt z pestycydami, metalami ciężkimi (np. ołowiem), rozpuszczalnikami, lakierami, rozpuszczalnikami czy środkami przemysłowymi może wpływać na jakość nasienia, a nawet prowadzić do uszkodzeń DNA plemników. Problem ten dotyczy m.in. pracowników branży chemicznej, rolniczej, budowlanej czy motoryzacyjnej.
✔ Dieta i masa ciała
Nieprawidłowa dieta – uboga w mikroelementy, antyoksydanty i zdrowe tłuszcze – może prowadzić do stresu oksydacyjnego, który obniża jakość nasienia. Z kolei otyłość wiąże się z zaburzeniami hormonalnymi (konwersja testosteronu do estrogenu), przewlekłym stanem zapalnym i gorszą ruchliwością plemników. Coraz częściej uznaje się ją za jedną z istotnych przyczyn męskiej niepłodności.
Objawy, które mogą sugerować problem z płodnością
Wielu mężczyzn nie odczuwa żadnych wyraźnych objawów związanych z obniżoną płodnością – i to właśnie brak dolegliwości bywa najczęstszy. Dlatego tak ważna jest świadomość tego, co może – choć nie musi – świadczyć o nieprawidłowościach. Warto potraktować to jako sygnały ostrzegawcze, a nie diagnozę.
Do objawów, które mogą skłonić do wykonania badań, należą m.in.:
✔ Trudności z poczęciem dziecka mimo regularnych starań
Jeśli po 12 miesiącach współżycia bez zabezpieczenia nie doszło do ciąży, warto skonsultować się ze specjalistą. Gdy kobieta ma powyżej 35 lat – nawet po 6 miesiącach.
✔ Zaburzenia erekcji lub obniżone libido
Problemy z erekcją, spadek popędu płciowego lub trudności z ejakulacją mogą mieć podłoże hormonalne – i wpływać pośrednio na płodność.
✔ Bóle, obrzęki lub uczucie dyskomfortu w okolicach jąder
Choć nie zawsze wiążą się z płodnością, mogą świadczyć o żylakach powrózka nasiennego, stanie zapalnym lub innych zmianach wymagających diagnostyki.
✔ Widoczne zmiany w jądrze lub asymetria
Powiększenie, stwardnienie lub zauważalna różnica między jednym a drugim jądrem to sygnał, którego nie należy ignorować.
✔ Przebyta w dzieciństwie świnka z powikłaniem zapalenia jąder
To częsta przyczyna zaburzeń spermatogenezy – objawy mogą się ujawnić dopiero w dorosłości.
✔ Nawracające infekcje dróg moczowo-płciowych
Stany zapalne najądrzy, prostaty czy pęcherza mogą wpływać na jakość ejakulatu i funkcjonowanie plemników.
✔ Nadmierne zmęczenie, przyrost masy ciała, zmiany nastroju
To objawy niespecyficzne, ale mogące świadczyć o zaburzeniach hormonalnych (np. niedoborze testosteronu), które wpływają także na płodność.
***
Nawet jeśli nie występują żadne z powyższych objawów, a ciąża nie pojawia się mimo starań, warto wykonać podstawowe badanie nasienia. To szybki i bezbolesny sposób, by uzyskać konkretną informację i podjąć kolejne kroki, jeśli zajdzie taka potrzeba.
Diagnostyka niepłodności u mężczyzn w OVIklinice
Skoro poznaliśmy możliwe przyczyny, czas przyjrzeć się temu, jak wygląda proces diagnostyczny i jakie badania wykonujemy w OVIklinice. Wszystko po to, by precyzyjnie określić źródło problemu i dobrać odpowiednie postępowanie – indywidualnie, z uwzględnieniem całej historii medycznej pacjenta.
Badanie nasienia – podstawowy krok w ocenie płodności mężczyzny
Pierwszym i kluczowym elementem diagnostyki jest seminogram, czyli komputerowa analiza nasienia. Pozwala ocenić:
- ogólną charakterystykę ejakulatu
- liczbę plemników w 1 ml oraz w całym ejakulacie,
- ich ruchliwość i morfologię (czyli budowę),
- lepkość, objętość i pH nasienia,
- koncetrację komórek okrągłych i innych elementów morfotycznych (np. erytrocytów czy bakterii).
W OVIklinice badanie to wykonywane jest z użyciem analizatora CASA, zapewniającego wysoką precyzję i powtarzalność wyników.
Badania dodatkowe – gdy potrzebna jest pogłębiona diagnostyka
W zależności od wyników podstawowego badania nasienia, lekarz może zalecić:
- Badanie fragmentacji DNA plemników – ocenia stopień uszkodzenia materiału genetycznego. Fragmentacja może prowadzić do zaburzeń rozwoju zarodka, a nawet zwiększać ryzyko wczesnych poronień. W OVIklinice badanie to jest wykonywane referencyjną metodą cytometrii przepływowej.
- Testy immunologiczne – wykrywające obecność przeciwciał przeciwplemnikowych, które mogą zaburzać funkcję plemników.
- Test peroksydazowy – bada obecność leukocytów w nasieniu, które mogą wskazywać na stan zapalny.
- Test wiązania z hialuronianem (HBA) – badanie laboratoryjne, które służy do oceny jakości plemników i ich zdolności do zapłodnienia komórki jajowej.
- Konsultację andrologiczną lub urologiczną – zwłaszcza w przypadku podejrzenia żylaków powrózka nasiennego, nieprawidłowości hormonalnych lub potrzeby rozszerzenia diagnostyki obrazowej (np. USG moszny, jąder, prostaty).
Diagnostyka hormonalna i genetyczna
W przypadku nieprawidłowości w podstawowych parametrach, lekarz może zlecić:
- Badania hormonalne – m.in. testosteron, FSH, LH, prolaktyna, TSH, SHBG.
- Badania genetyczne – takie jak analiza mikrodelecji w regionie AZF chromosomu Y, badanie kariotypu, czy mutacji CFTR (w przypadku azoospermii).
TESA / PESA – gdy w nasieniu nie ma plemników
W sytuacjach, gdy w ejakulacie nie stwierdza się plemników, możliwe jest ich pobranie bezpośrednio z jąder lub najądrzy:
- TESA – przezskórne nakłucie jądra w celu pozyskania plemników,
- PESA – aspiracja plemników z najądrza.
Zabiegi wykonywane są w krótkim znieczuleniu dożylnym. Materiał jest natychmiast oceniany przez embriologa i mrożony w specjalnych warunkach. W przypadku niepowodzenia, oferujemy również microTESE – mikrochirurgiczne pobranie plemników pod kontrolą mikroskopu operacyjnego.
Czy męską niepłodność można leczyć?
Wielu mężczyzn, którzy otrzymują niepokojące wyniki badania nasienia, obawia się, że to sytuacja bez wyjścia. Tymczasem w ogromnej liczbie przypadków można skutecznie poprawić parametry nasienia lub – jeśli to konieczne – zastosować techniki wspomaganego rozrodu, które dają realną szansę na uzyskanie ciąży.
W OVIklinice leczenie niepłodności męskiej jest zawsze indywidualnie dostosowywane i może obejmować:
Leczenie przyczynowe
W zależności od diagnozy – może to być np. operacyjne usunięcie żylaków powrózka nasiennego, terapia hormonalna, leczenie infekcji czy wprowadzenie zmian w stylu życia pod opieką specjalisty.
Wsparcie płodności i poprawa jakości nasienia
W niektórych przypadkach wystarczające okazują się zmiany nawyków, odpowiednia suplementacja oraz eliminacja czynników szkodliwych – takich jak stres, przegrzewanie jąder czy używki.
Wspomagane metody zapłodnienia (ART)
Jeśli parametry nasienia nie pozwalają na naturalne poczęcie, możliwe jest zastosowanie metod takich jak:
- inseminacja domaciczna (IUI),
- klasyczne zapłodnienie in vitro (IVF),
- zapłodnienie metodą mikroiniekcji komórki jajowej plemnikiem (ICSI),
- metoda PICSI, która pozwala na wybranie dojrzałego plemnika i wprowadzenie go do komórki jajowej,
- selekcja plemników o najlepszej morfologii (IMSI),
- zastosowanie plemników uzyskanych drogą TESA / PESA / microTESE.
Wybór odpowiedniej metody zawsze poprzedza dokładna diagnostyka i konsultacja z lekarzem specjalistą.
Podsumowanie
Niepłodność męska nie powinna być tematem tabu – to realne wyzwanie, z którym mierzy się coraz więcej par. Dobrą wiadomością jest to, że współczesna medycyna oferuje szerokie możliwości diagnostyczne i skuteczne metody leczenia. Najważniejsze, to nie odkładać decyzji o badaniu „na później”.
Skonsultuj się z zespołem OVIkliniki
W OVIklinice zapewniamy kompleksową diagnostykę niepłodności u mężczyzn – od analizy nasienia, przez badania hormonalne i genetyczne, aż po nowoczesne metody leczenia. Pierwszy krok nie wymaga wiele. Czasem wystarczy jedno badanie, żeby zacząć działać mądrze – i razem.
***
Warto przeczytać
- BEZPŁATNE IN VITRO – skorzystaj z refundacji leczenia niepłodności – dowiedz się więcej o programie
- BEZPŁATNE IN VITRO – zapisz się
- Diagnostyka niepłodności: Jakie badania warto wykonać? | OVIklinika
- Niepłodność. Czynniki ryzyka i kiedy szukać pomocy medycznej.
***
Odwiedźcie także nasze profile społecznościowe i zobacz jak marzenia wielu par stały się rzeczywistością. Poznaj nasze OVIbobasy i przeczytaj opinie o naszej Klinice. Facebook | Instagram
